Waar halen we straks onze energie vandaan als de gaskraan steeds verder dichtgaat? En wat betekent deze transitie voor Heijmans als huizenbouwer? We vragen het Teun Bokhoven, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie, en Ronalt Folbert, commercieel manager bij Heijmans.
Geen betere locatie voor een gesprek over de energietransitie dan het huis van Teun Bokhoven. De voorzitter van de NVDE (en voormalig aannemer) bouwde samen met een architect zelf zijn energieneutrale woning, bovenop de IJsseldijk bij Moordrecht. Zijn dak bestaat vrijwel helemaal uit zonnepanelen en het huis wordt verwarmd door een wko-installatie.
Als de zeespiegel in de toekomst stijgt, krijgt Teun daar direct mee te maken. “Het water is hier nog niet aan de dorpel gekomen." Alleen daarom al ijvert hij voor een energieneutrale gebouwde omgeving. Als voorzitter van de NVDE en een van de onderhandelaars van het Energieakkoord dat bij de SER is gesloten, wil Teun draagvlak creëren bij burgers, overheid en bedrijfsleven, deze partijen bij elkaar brengen en concrete projecten en acties initiëren.
Teun zet zijn kennis en diplomatieke talent in bij overheden op alle schaalniveaus. “We streven ernaar de wet- en regelgeving zo aan te passen dat de transitie naar een duurzame energiehuishouding kan worden versneld en het bedrijfsleven meer ruimte en kansen krijgen daarop in te spelen. Zo wil ik verduurzaming vertalen naar economische structuren.”
Ronalt Folbert is een van de aanjagers van vernieuwing bij Heijmans. Hij vindt markten voor duurzame innovaties, zoals fietsveiligheidssysteem BikeScout en SONOB, een geluidsscherm voorzien van zonnepanelen. Ronalt: “Mijn persoonlijke missie? Ervoor zorgen dat ik beter wegga dan ik ben gekomen. Energiesystemen, water, circulariteit en klimaatadaptatie hebben al heel lang mijn interesse.”
Dat het klimaat een belangrijk thema is in de onderhandelingen tussen de mogelijke nieuwe regeringspartijen, juichen beide heren toe. Ronalt: “Duurzaamheid is niet iets van links!” “Verduurzaming is goed voor business, dus ook goed voor de VVD.” aldus Teun.
Verdienmodel
Teun en Ronalt mogen dan hetzelfde toekomstbeeld delen, Ronalt moet er voor zorgen dat er iets met de duurzame innovaties wordt verdiend. “Ik zoek altijd een sluitende business case. En bij innovaties is dat een uitdaging. Is er behoefte aan? En is er voldoende ruimte in de markt om uit te zoeken of de innovatie waarmaakt wat we beloven? Je hebt tijd nodig om betrouwbaarheid en beschikbaarheid te garanderen. We zijn een business-to-business-bedrijf en kunnen dat dus alleen doen in projecten. Daar zijn weer extra investeringen voor nodig. En die moet je als bouwbedrijf momenteel zorgvuldig doen.”
Duurzaamheid is niet iets van links. Verduurzaming is goed voor business, dus ook goed voor de VVD
Teun vindt dat Heijmans zeker behoort tot de meer innovatieve bouwbedrijven. Ronalt: “Innovatie zit in ons hart. En iedereen wil graag meewerken aan de energietransitie. Maar hoe te starten? De praktijk is weerbarstig, hoezeer de wet- en regelgeving verduurzaming ook stimuleert. Door het niet aanwezig zijn van de juiste infrastructuur, blijft dit bij kleine initiatieven en komen de grotere stappen moeilijk op gang. Het algemeen belang vraagt om een partij die de eerste stap zet.”
Wie moet eerst?
Moet dat de overheid zijn? Of wijst de bouwsector iets te vaak naar het Rijk? “Als bouwer zie ik ons nog niet vooroplopen”, zegt Ronalt. “Dat vind ik persoonlijk jammer, maar wel begrijpelijk in het kader van de risico’s en onzekerheid van de opbrengsten. Wat we wél kunnen? Verbinden! Wij kunnen onze klanten stimuleren te kiezen voor een duurzame oplossing. Dat betekent wel dat ze een langere terugverdientijd moeten aanvaarden. Op duurzame oplossingen zit momenteel nu eenmaal geen directe winst.”
Het is Teuns rol om in deze kip-ei-discussie ook juist aandacht te vragen voor de positieve voorbeelden, waarvan er inmiddels ook al veel zijn, en waar bedrijven een positieve business case in vinden. Hij wil immers markt en overheid bij elkaar brengen om zo een sterke nieuwe economische kracht te kunnen ontwikkelen. “Er zijn regels en er is geld om duurzame initiatieven te ondersteunen, om de onrendabele top van bepaalde investeringen weg te halen. Dat is ook nodig, om innovaties op te kunnen schalen.”
Oerbronnen
Even een niveau hoger: de veranderende energiemarkt. Ronalt merkt op hoe mooi het is dat we nu weer teruggrijpen op de oerbronnen van energie uit de geschiedenis: water en zon. “Daarna stapten we over op fossiele brandstoffen. Gek eigenlijk dat het terugkeren naar natuurlijke bronnen nu geld kost. We hebben fossiele energie heel lang als de batterij gebruikt.”
Teun: “Eigenlijk is het maar een korte piek. Deze energiebronnen zijn in vier miljard jaar ontstaan en wij stookten het op in honderd jaar. Nu gaan we weer terug naar een meer natuurlijk evenwicht.” Grote uitdaging is de groei van de wereldbevolking, zien ze allebei. Teun: “Honderd jaar geleden waren we met een miljard mensen, binnenkort met tien miljard. En iedereen wil hetzelfde niveau van luxe en comfort. De uitdaging is hoe we met behoud van onze huidige levensstijl deze transitie kunnen vormgeven?”
Ronalt denkt dat we een heel eind komen. Hij ziet dat het minderen van vleesconsumptie voor steeds minder mensen een probleem is. “Jongere generaties kijken daar heel anders tegenaan”, ziet hij. “Mijn kinderen voeden me in feite op. Zij leren op school nu al ander eetgedrag aan: minder suiker bijvoorbeeld, en ook minder vlees. Vroeger aten we op vrijdag altijd vis. Waarom vinden we dan nu elke dag vlees op je bord zo normaal? De steeds terugkerende ‘waarom’-vraag van mijn zoon triggert me. Ik stel mezelf vaker de vraag: waarom vind ik dit normaal? En dat zouden veel meer mensen moeten doen.”
Mijn kinderen voeden me op in duurzaam gedrag. Waarom vind ik elke dag vlees normaal?
Niemand levert graag in, maar zowel Teun als Ronalt geloven dat we onze omgeving circulair kunnen inrichten zonder aan comfort te verliezen. Ronalt: “In plaats van ‘meer meer’, moet het gaan om ‘beter beter’. Maak beter gebruik van wat je al hebt: hergebruik de warmte die je al hebt in huis, in plaats van het alleen uitstoten. Maak optimaal gebruik van de technische mogelijkheden die er zijn, zoals een douche met warmwaterterugwinsysteem. Die passen we als Heijmans nu al toe.”
Teun voegt toe: “Het beste argument is te sturen op stabiele en lage woonlasten, waarin de toekomstige energierekening samen wordt genomen met de huur- of hypotheeklasten: maak de huizenkoper duidelijk wat hij overhoudt in de portemonnee. Waarom zou je dan geen toekomstbestendige woning kiezen? Duurzaam is de nieuwe standaard en nu al bij nieuwbouw beduidend goedkoper, als je het vanuit de woonlasten bekijkt!”
Energie van de buurman
Grootschalige ingrepen die de verduurzaming versnellen, zoals zonnevelden of windmolenparken, stuiten echter op veel weerstand in de samenleving. Ze vergen dan ook veel ruimte, beamen beiden en daar zullen we ook aan moeten wennen. Ronalt ziet daarom meer in zonne-energie, omdat zonnepanelen gemakkelijk toe te passen zijn in- of op bestaande bebouwing. “Mits we het slim aanpakken!”
Teun ziet het echter positief in: “Ook in de 17e eeuw was er al verzet tegen molens, en kijk nu eens. Ik doe altijd een beroep op de urgentie om nu te handelen. Door innovatie zullen we ook steeds meer nieuwe technieken zien."
Fossiele energie is altijd centraal verstrekt en in de toekomst zal het aankomen op decentrale opwekking en distributie, vertelt Teun. “Straks duiken overal kleine duurzame energiecentrales op, per wijk of zelfs per woonblok. Dan benut je de energie die dichtbij is, misschien wel de warmte en elektriciteit die je buurman opwekt!” Elke consument wordt ook producent? Ronalt sluit zich hierbij aan: “In feite is het individuele huis technisch gezien nu al te bouwen als een kleine energiecentrale.”
Juist op dit punt ziet Teun enorm veel kansen voor de bouw. “Deze veranderingen vragen om nieuwe partijen in de energiemarkt. De bouwer zou dat kunnen zijn, hij heeft veel know-how in huis. Ze bouwen het huis, verstrekken de zonnepanelen, en faciliteren de infrastructuur voor de energiedistributie. Stap als bouwer toch uit die traditie van bouwen wat de klant wil voor lage marges. Draai waardes om en creëer nieuwe.”
In Veenendaal-Oost bouwden we een energiecentrale waar op duurzame wijze warmte en koude wordt geproduceerd voor de nabij gelegen woonwijk. In deze film zie je hoe deze centrale werkt.
Dan wordt de aannemer een service company of dienstverlener? Teun: “Ja, dat kan naast of in plaats van je huidige activiteiten. Het is aan Heijmans om te bedenken of dat bij ze past of niet.” Ronalt ziet zeker de voordelen: “Als je inzet op beheer en onderhoud, heb je een directe relatie met de consument, wat ook een langere en duurzame klantrelatie is.”
Aannemer als energiebeheerder of dienstverlener?
Een hele omwenteling, van b2b naar business-to-consumer. Beschikt de bouw wel over de benodigde marketingskills? En is het midden- en kleinbedrijf hier niet meer geschikt voor? Teun: “De grote bouwers kunnen veel leren van de consumentenaanpak van het mkb, vul dat aan met de potenties van het grootbedrijf.” Hij ziet dat een bouwbedrijf als Heijmans zich kan ontwikkelen als een ‘system integrator’ – een speler die de kennis, kunde en spierkracht heeft om techniek en maatschappelijke wens te verenigen in integrale oplossingen.
Cultuurverandering
Het gesprek komt weer op wie welke verantwoordelijkheid heeft in de verduurzaming. Teun vindt dat een aannemer als Heijmans leading moet zijn in cultuurverandering. “Geef duidelijk je focus aan, sta voor je ambities, maak bewuste keuzes. Je wilt toch niet alleen die aannemer zijn die bouwt wat de klant vraagt? Juist met nieuwe proposities kun je nieuwe kansen ontsluiten."
Je wilt toch niet alleen die aannemer zijn die bouwt wat de klant vraagt?
Dan ziet Ronalt nog wel een paar uitdagingen voor hem. “Waar grote opdrachtgevers als Rijkswaterstaat en de hoogheemraadschappen dit al begrijpen, is in aanbestedingen door lagere overheden amper ruimte om te scoren met duurzame ambities. Gunnen op laagste prijs is daar het devies. Het hete hangijzer, de kosten van de verduurzaming, wordt vaak vermeden in de discussies.”
Net als veel andere energie-experts ziet hij hier een taak voor de rijksoverheid, die via een ‘Deltaplan Energie’ de nodige middelen kan verstrekken. “Voor het bewerkstelligen van cultuurverandering is het nodig om oplossingen die de energietransitie versnellen te belonen. Heijmans staat voor die ambities, we werken keihard om die contouren van morgen te bouwen. Aan road maps voor de oplossingen van de toekomst geen gebrek.”
Verwend
Teun beaamt: “Door de huidige wijze van financiering en stimulering van duurzame energie laten we ons wel van de meest zuinige kant zien. De keerzijde van de VOC-mentaliteit.” En ook wel verwend door de grote aardgasvoorraden in het verleden, stellen ze vast.
Ronalt besluit dat er gelukkig steeds meer opdrachtgevers opduiken die wel het avontuur aan willen gaan, zoals corporatie Woonbedrijf in Eindhoven, waar Heijmans veel innovatieve duurzame technieken kon toepassen in de renovatie van de wijk Genderdal.
Juist met nieuwe proposities kun je nieuwe kansen ontsluiten
Om de vernieuwing aan te blijven jagen, zoekt Heijmans bij iedere uitdaging een enthousiaste partner, zoals Econic of Solar Energy Application Center (SEAC) voor het SONOB-geluidsscherm. “Heijmans zoekt partners die met ons mee willen buiten de gebaande paden, early adaptors. Partijen waarmee we ons op gedeelde belangen kunnen verbinden. Want de energietransitie is een enorme opgave, die we niet alleen aankunnen, maar wel samen.”
