Skip to content
Bram Verbeek dijkversterking GoWa Heijmans
Van digitale dijkversterking naar de praktijk

Werk aan de Waal

24 november 2022

Een rivier insnoeren is erg ouderwets. Anno 2022 wil je water, landschap en veiligheid vooral slim met elkaar verknopen. Op dijkversterkingsproject Gorinchem-Waardenburg lukt dat uitstekend. De klei in met Bram Verbeek.

Opgewekt kijkt hij uit over de Waal. Nee, hij is hier niet opgegroeid. Zijn wieg stond in het Westland. Tuinbouwambities? Bram: “Ik heb kastomaten geplukt, maar dat werd geen succes. In mijn bak lagen veel groene. Ik ben kleurenblind.” Gelukkig fietste hij regelmatig langs de Nieuwe Waterweg. Vooral de Maeslantkering, die stormvloeden moet trotseren, wekte zijn interesse voor civiele techniek. Aan de TU Delft studeerde hij hydraulic engineering en behaalde hij een master in flood risk. Voor een leek is dat de wereld van lieslaarzen en zandzakken, voor Bram het vertrouwde domein van slaperdijken, ontwerpstormen of de wet van Darcy, die de stroming van grondwater beschrijft.

Dijkversterking Gornichem waardenburg Bram Verbeek
Heijmans projectadviseur Bram Verbeek langs de Waal ter hoogte van het dorp Vuren. Hier werkt hij in de Graaf Reinaldalliantie aan de dijkversterking.

Droge voeten

Sinds de lente van 2021 is hij coördinator site engineering en projectadviseur voor Heijmans op dijkversterkingsproject Gorinchem-Waardenburg. Het project maakt deel uit van het nationale Hoogwaterbeschermingsprogramma 2050. Omwille van droge voeten versterken waterschappen en Rijkswaterstaat zo'n vijftienhonderd kilometer dijk. Bram: “Het traject Gorinchem-Waardenburg is een van de meest urgente versterkingen in Nederland. We pakken 23 kilometer aan. Daar zijn we tot 2026 mee bezig.” Opdrachtgever is Waterschap Rivierenland. Het ontwerp en de uitvoering liggen op het bordje van de Graaf Reinaldalliantie, waarin Heijmans, GMB, de Vries & van de Wiel en het waterschap samenwerken. Advies en ondersteuning geeft RoyalHaskoningDHV.

Geheugen

Nederlanders en dijken? Een ingewikkeld huwelijk. De Watersnoodramp 1953 staat in het collectieve geheugen gegrift, net als de dijkverschuiving in Wilnis in 2003 en herhaaldelijke overstromingen in Zuid-Limburg. De veiligheidsnormen zijn dan ook hoog. Toch moet je rivieren niet insnoeren, leert het verleden. “Het uitgangspunt is better safe than sorry, maar ruimte voor de rivier is net zo belangrijk als een hoge, sterke dijk”, zegt Bram.

“Verder denk je bij dijkversterking goed na over de gevolgen voor de bewoners, aanliggende bedrijven en Natura2000-gebieden.” Tot slot heeft de klimaatverandering invloed. “Niet alleen op het ontwerp, ook op de uitvoering. De buien zijn heviger, de droogte extremer. Sinds begin 2021 hebben we al tweemaal hoogwater beleefd – eenmaal zelfs in de zomer. Je blijft alert.”

Heijmans dijkversterking Gorinchem Waardenburg 3

Spoedcursus

Even een spoedcursus. Dijken beoordeel je op faalmechanismen, waaronder hoogte, stabiliteit en piping. Bij dat laatste verschijnsel stroomt water via een zandlaag onder de dijk door, waarna het binnendijks via een pipe weer omhoogkomt. “Voor elk van de veertien dijkvakken – bij elkaar zo’n vijftig subvakken – hebben we onderzocht wat er loos is. Vrijwel overal op dit traject zijn twee of drie faalmechanismen in het spel. Vervolgens ga je kijken hoe je de dijk het beste kunt versterken.”

Grofweg zijn er twee manieren: damwanden aanbrengen of het dijklichaam met grond verbreden. Combineren kan ook. “De voorkeur? Grond, vanwege de lagere kosten en uitbreidbaarheid.” Waar het niet anders kan, brengt de Graaf Reinaldalliantie damwanden aan die als stabilisatiescherm fungeren. Ze reiken tien tot 25 meter onder de grond.

Dijkversterking Gorinchem-Waardenburg Bram Verbeek

Wilma

Voor mensen met een dijk van een geheugen: shovels en stalen rijplaten zag je al in de jaren negentig langs dit deel van de Waal. “Toch is nieuwe versterking nodig”, weet Bram. “Er is veel energie in optimalisatie gestoken. Dankzij nieuwe meettechnieken en rekenmethoden kunnen we de veiligheid van een dijk veel accurater bepalen. Dat voorkomt onnodig zware ontwerpen.”

Bij het project zijn enkele tientallen medewerkers van Heijmans betrokken. Maar de meest spraakmakende is Wilma. Altijd goede zin, nooit ziek, ongekend slim: “Wilma is een innovatieve dijkontwerptool die we als alliantie hebben ontwikkeld. Wilma combineert de slimheid van de geotechnicus met enorme rekenkracht.” Zeker niet eenmalig, want Wilma bewijst haar nut ook al bij een Utrechts project van de alliantie: de stabiliteit van de Sterke Lekdijk vergroten.

Heijmans dijkversterking Gorinchem Waardenburg 12

Omgevingsmanagement

Slimmer ontwerpen bespaart tijd en geld. Bovenal doet het meer recht aan bewoners, omgeving en natuur, stelt Bram. “Je wil de overlast maximaal beperken en naast een veilige dijk ook een gezonde leefomgeving maken. Dat lukt redelijk. Tussen Gorinchem en Waardenburg liggen tientallen dijkwoningen en honderden huizen. Om die reden zorgen omgevingsmanagers voor een goed samenspel met bewoners, bedrijven en gebruikers.” Een kanttekening: op dit project is een 'treintje' van aaneengesloten werkzaamheden niet mogelijk. Enkele grondverwervingsdossiers zijn nog niet gesloten. Het is een van de redenen dat de alliantie op verschillende locaties tegelijk bezig is.

Nieuwe dijk

Op inspectie bij Vuren, ten oosten van Gorinchem. Het is druk op de Waal, waar binnenvaartschip Hanneke en vrachtschip Saale uit Würzberg een trage duwbak passeren. Ondertussen gidst Bram zijn bezoek over de kersverse buitendijk. De kern ervan is zand, de buitenlaag waterdichte klei. De dijk is hier een halve meter hoger en aanzienlijk breder dan z'n voorganger, waar de woningen aan liggen. Tussen de oude en nieuwe dijk glooit zo’n twintig meter, die nog wat opgehoogd zal worden. Zo verandert de oude dijk in de ‘berm’ voor de nieuwe.

Ruimte voor de rivier is net zo belangrijk als een hoge, veilige dijk

Wat dit project complex maakt, is de bodemopbouw. Het is een allegaartje van slappe klei en veen, inclusief oude rivierbeddingen en opvulmaterialen waarmee vroegere dijkdoorbraken zijn hersteld. Extra cadeautje: “Op bepaalde plekken in de bodem komen we veel misbaksels van steenfabrieken tegen. Die industrie zat hier van oudsher. Om die reden hebben we bij de grondwinning een 'breker' staan. Gigantisch kabaal.”

Verder is het ontwerp afgestemd op het karakter van de Waal – de rivier is breed en kronkelig. Bram: “Als we iets van de watersystemen wegnemen, compenseren we dat met berging elders. Anders krijg je een trechter waarin het water gaat stuwen. Zo maken we bijvoorbeeld geulen, evenwijdig aan de rivier. De grond die we winnen, gebruiken we voor de dijkversterking.”

Heijmans dijkversterking GoWa Bram Verbeek

Monitoring

Verticale lijnen in een horizontaal landschap: om de honderd meter steken telkens vier palen boven de nieuwe dijk uit. Het zijn digitale zakbaken, die nauwkeurig de zetting van de ondergrond meten. Gemiddelde zetting vooralsnog: twintig à dertig centimeter per jaar. “Dankzij de zakbakens kunnen we sneller zien wanneer we ophoogslagen kunnen aanbrengen of wanneer de dijk rijp is om er een weg op te leggen.”

Bram en zijn collega's voeden Wilma ook met andere data. Peilbuizen, die soms wel tien meter diep in de dijk steken, meten het grondwaterpeil. Onder aan de dijk steken blauwe waterspanningsmeters uit de grond. Zij meten de druk van het grondwater. Bram: “Het waterschap heeft ons de kans gegeven om een brede monitoring op te zetten. Daar zijn we blij mee. Het werkt sneller, zonder op veiligheid in te leveren. Ook kunnen we problemen signaleren voordat ze tot schade leiden.”

Heijmans dijkversterking Gorinchem Waardenburg kerkje