De stad als waterbron
Watertekorten, bodemdaling en kortstondige overstromingen nemen de komende jaren toe. Hoger bouwen en water opslaan is noodzakelijk, vindt Hans Diender, klimaatadaptatie-specialist bij Heijmans. “Zie water als een cadeau.”
De strijd tegen water zit Nederland in het bloed. Nu is het tijd om juist vóór water te vechten, stelt Hans Diender. Nederland droogt langzaam maar zeker op. Ondanks meer extreme buien daalt het grondwaterpeil steeds verder. Elke droge periode versnelt zo de natuurlijke bodemdaling. “Vooral de veen- en kleigronden in Noord- en Zuid-Holland verdrogen”, aldus Hans. “Dat is geen ver van je bed-show, want van een lage grondwaterstand hebben we allemaal last. Dit is bijvoorbeeld funest voor oude houten funderingspalen. Rotten die weg, dan bieden ze geen stabiliteit meer aan de huizen die erop steunen. Een schadepost die mogelijk in de miljarden kan lopen.”
Een laag grondwaterpeil maakt het bestrijden van hittestress niet gemakkelijker. “Hittestress bestrijd je door de stad groener te maken”, vertelt Hans. “Tien procent meer flora levert een halve graad extra verkoeling op. Maar zonder water geen groen. Jonge bomen kunnen het dalende grondwater niet meer bereiken. Struiken en planten sterven in de dorre grond.”
Wolkbreuken
En die extreme buien dan, die ons land de laatste tijd vaker teisteren? Die dragen niet bij aan ons grondwaterpeil, vertelt Hans. Door ons warmer wordende klimaat regent het gemiddeld harder én is het vaker droog, aldus het KNMI. Warmere lucht houdt immers meer waterdamp vast en daardoor komen er meer hoosbuien voor. “Slechts één procent van alle jaarlijkse buien is een wolkbreuk. Maar water wordt beter door de grond opgenomen als het gedurende een lange periode valt. Door de toename van bestrating stroomt hemelwater bovendien moeilijker weg en ontstaat wateroverlast.”
Hoger wonen
Volgens Hans staan we voor een dubbele opgave: “Wateroverlast tot een minimum beperken door netjes af te voeren en water uit de normale buien bergen..” De eerste opgave los je op met hogere bouwpeilen denkt Hans. “Vroeger woonden we niet voor niks op een terp. Je houdt droge voeten en onder de huizen creëer je ruimte voor wateropvang. Dat kan bijvoorbeeld met een ‘waterbergende weg’, een ondergrondse sloot. Daardoor stroomt het regenwater zelfs bij wolkbreuken snel weg naar opslagbuffers. Het grondwaterpeil is dan gemakkelijker te handhaven.”
De Blauwe Ader
Hans: “Zolang we niet ophogen, krijgen we bij extreme neerslag niet alleen steeds vaker natte voeten, maar komen we ook ruimte tekort voor waterberging. De bodem ligt ramvol met kabels en leidingen. Dankzij de energietransitie zal die hoeveelheid de komende jaren toenemen. Voor we bouwen, moet je ordenen, om ruimte te creëren. Dit is gemakkelijk in buitengebieden en lastiger in steden, maar niet onmogelijk. Goed voorbeeld is De Blauwe Ader in Tilburg. Een ondergrondse gracht die het schonere hemelwater scheidt van afvalwater en afvoert naar een berging buiten de stad. En waar je bij droge periodes uit kunt putten.”
Bovengronds afvoeren
Omdat de intensiteit van wolkbreuken toeneemt, moeten we tijdens stevige buien steeds meer water afvoeren, voorspelt Hans. “Waterbuffers kunnen geen korte hevige wolkbreuk aan. Waarom richten we dan onze straten niet in als afvoer? Een Blauwe Ader, maar dan bovengronds? Ligt je huis straks wat hoger, dan kan de straat best eens overstromen. Zal even wennen zijn, want voor veel Nederlanders hoort water niet op straat. Deels is dat onze eigen schuld. Wij techneuten hebben altijd alles opgelost. We stopten een grotere rioolpijp in de grond en voerden het in een rechte lijn af naar zee.”
Groene tuinen
Hoe we naar water rond ons huis kijken moet ook veranderen. Hans “Water is eng en lastig. Een natte kruipruimte is vervelend. Terwijl het gratis water is. Een cadeautje als je het mij vraagt. Gebruik dit water om je wc door te spoelen of je tuin te sproeien.” Ontwikkelaars lopen vaak voor op de huizenkopers als het gaat om klimaatadaptief denken. “In veel gebiedsontwikkelingen levert Heijmans huizen op met prachtig groene tuintjes, maar worden gaandeweg vaak toch verhard voor bijvoorbeeld de buitenkeuken.”
Bewoners van een andere omgang met water overtuigen is lastig. Hans: “Misschien helpt het als we ons drinkwater een stuk duurder maken. Mensen zien dan in dat je water beter kunt opvangen en bewaren. Want de tuin sproeien met drinkwater is te duur.”
Samenwerken
Hans ziet ook een schone taak voor overheden, die meer zouden kunnen initiëren en samenwerken. “Laatst onderzocht ik de klimaatadaptatie-strategie van dertig gemeentes. Die bleken allemaal verschillend. Als overheden een centraal en minder versnipperd beleid voeren, kun je echt slagen maken. ”
We moeten in Nederland zo snel mogelijk hoger bouwen
Daarbij denkt Heijmans graag mee. Hans: “En het liefst vooraan in het bouwproces, zoals in een bouwteam. Om te laten zien dat dit werkt, organiseer ik met mijn team klimaatateliers. Daarin kijken waterexperts samen met opdrachtgevers en bouwers welke oplossingen het best passen bij een bepaalde opgave. Onmisbaar daarbij zijn de waterschappen. Laat ze in de ontwerpfase alsjeblieft meedenken. Zij zijn de echte kennishouders van ons watersysteem.”
City deal
Heijmans zag enkele jaren geleden als één van de eerste bouwbedrijven het nut in van een toekomstbestendige waterhuishouding. “Toen we in 2016 de City Deal Klimaatadaptatie tekenden, waren we de enige bouwer aan tafel. Dat is nu gelukkig anders. Met verschillende gemeenten, waterschappen, bouwers en bedrijven delen en gebruiken we kennis op het gebied van klimaatadaptief bouwen.”
Ophogen, opvangen en bergen
Bodemdaling is de grootste opgave voor de komende decennia, stelt Hans. “Op sommige laaggelegen plekken gaat het voortdurend verzakken veel geld kosten. Technisch is alles mogelijk, maar we moeten onszelf wel afvragen hoe lang deze manier van droge voeten houden betaalbaar blijft? Je lost er de verdroging in ieder geval niet mee op.”
“Daarom denk ik dat we in Nederland zo snel mogelijk hoger moeten bouwen. De enige manier om bij wateroverlast droge voeten te houden en ruimte te maken voor waterberging. Tevens moeten we water niet meer als bedreiging zien. Dus opvangen, opslaan buiten de stad en gebruiken wanneer we het echt nodig hebben, zonder de waterveiligheid uit het oog te verliezen.”
