Hebben ontwikkelaars en ontwerpers bij Heijmans een scherp oog voor veiligheid, dan maken zij het werk van hun collega’s op de bouwplaatsen een stuk comfortabeler. Dat besef groeit. Al mag het gesprek hierover vaker worden gevoerd, stellen collega’s Gabriella van Gelder, Remco Overmars en Maarten Schrauwen. “Iedereen heeft een rol in het verbeteren van veiligheid.”
Een dinsdagmiddag in nieuwbouwwijk Hoog-Dalem in Gorinchem. Aan de drukke verbindingsweg liggen een winkelcentrum en een nog jong bouwterrein. “Hier komen 48 appartementen en een commerciële plint, van zeven lagen hoog”, vertelt projectleider Maarten Schrauwen, verantwoordelijk voor dit woningbouwproject. De fundering daaronder bestaat uit palen van zestien-en-een-halve meter, die elk tien ton wegen. Hij wijst naar de heikraan en de openbare weg: “Als je het valbereik berekent, ligt zowel het voetgangers- als het fietspad in de gevarenzone. Tien jaar geleden dacht je: ‘Ach, dat komt wel goed’. Nu denk je dat niet meer. Je ziet de risico’s en neemt uitgebreide maatregelen. Wegkijken is geen optie.”
Geen half werk, bewijzen twee verkeersregelaars. Ook zijn er afzettingen, waarschuwingsborden, een tijdelijk zebrapad en een forse verkeersspiegel voor uitrijdend vrachtverkeer. Maarten maakt nog een som: een heipaal van tien ton weegt precies evenveel als twee ambulancebussen. Hoe zwaar is je verantwoordelijkheid?
Afvinken
Op hoop van zegen, was de klassieke verzuchting in de bouw. Zelfs enkele jaren geleden nog: “De architect maakte het V&G-plan, veiligheid en gezondheid. Afvinken, krabbel eronder. Hup, in de la”, herinnert ontwikkelaar Remco Overmars zich, Maartens collega bij het bedrijfsonderdeel Vastgoed. “Nu is veiligheid al in de ontwikkelfase aan de orde. En terecht. Want een huis waarin het fijn wonen is, betekent ook dat het veiliger werken is voor de collega’s op de bouwplaats.”
Voorbeelden? Legio. Zoals Willemspoort-Zuid in Den Bosch. Remco: “Daar ontwikkelt Heijmans acht gebouwen met in totaal vijfhonderd appartementen, op een ‘postzegel’. Logistiek nogal complex, want we moeten prefab-materialen over een parkeergarage hijsen. Terwijl die in gebruik is door de eerste bewoners! Hoe doen we dat veilig? Daar puzzelen we al vroeg op, samen met onze collega’s bij woningbouw en vastgoed en Aboma, onze externe adviseur in V&G.”
In het bezoekerscentrum van Hoog-Dalem wijst projectleider Maarten op een gebiedskaart een achterafhoek aan: “Hier komt een groot vrijstaand huis. Begin je pas met bouwen nadat ‘ie is verkocht, dan kan het zijn dat de omringende woningen al zijn opgeleverd. Moet je dan met zwaar verkeer voor dat ene huis door zo’n nieuwe wijk, die maar één ontsluiting heeft? Terwijl er al kinderen op straat spelen? Dat wil je niet.” In dat besef kiest Vastgoed liever vaker voor onverkocht bouwen, stelt Remco. Motto: veiligheid kun je mee-ontwikkelen.
Veiligheid betekent ook eerlijk het gesprek voeren met elkaar
Robot
Times have changed, bevestigt collega Gabriella van Gelder. Ze is ontwerpmanager bij Woningbouw. In haar werk vergroot ze de veiligheid nog voordat er één schop de grond in is gegaan: “Bij het ontwerpen werk je van grof naar fijn. Ook in veiligheid: je begint met kijken naar het hele gebied en je eindigt met onderhoud.”
Zo denkt ze bijvoorbeeld na over de bewassing van gevels die enkel nog op haar computerscherm bestaan. Gabriella: “Bij veel hoogbouw ligt het dak vol met zonnepanelen, waardoor er geen ruimte meer is voor een gevelonderhoudsinstallatie. Dat speelt ook bij de 735 studentenwoningen die we op de campus van TU Eindhoven gaan bouwen – twee woontorens en laagbouw.” De ontwerpoplossing: een projectspecifieke wasrobot, die ook onderhoudsinspecties kan uitvoeren. Wel zo veilig, want op zestig meter hoogte met een spons uit je raam hangen is niet acceptabel.
Dat geldt eveneens voor de bewassing in Willemspoort-Zuid, vult Remco aan. “Het uitgangspunt voor het ontwerp is: geen gevelonderhoudsinstallatie toepassen. De ramen moeten van binnenuit te wassen zijn. Niet alleen veel veiliger, het scheelt de bewoners ook in servicekosten. Maar het ontwerp van de architect voldoet nog niet aan de veiligheidsnormen, blijkt uit een toets van Aboma, onze externe adviseur V&G. Dat betekent opnieuw overleg met de architect, maar wel noodzakelijk. Veiligheid betekent ook eerlijk het gesprek voeren met elkaar.”
Order pickers
Velen denken dat bouwen ‘in het weiland’, zoals gebeurt in Hoog Dalem, niet zo gevaarlijk is, stelt Maarten. “Er is immers meer ruimte voor de bouwplaats en logistiek. Maar dat is nou net de valkuil: ruimte kan je nonchalant maken.” Tegelijkertijd erkent hij dat binnenstedelijke herontwikkelingen vaak ingewikkelde puzzels zijn. Toch is veiligheid ook daar al vroeg in te borgen, als er maar vooraf over wordt nagedacht. Zo maakt Heijmans bij het project Vertical in Amsterdam-Sloterdijk – “echte postzegelbouw” – gebruik van order pickers, die de benodigde bouwmaterialen van elders halen. Achterliggende gedachte: hoe minder transportbewegingen, hoe beter.
Met het oog op veiligheid zijn er in de regio Eindhoven eveneens bouwhubs ontwikkeld, weet Gabriella. Een andere maatregel die ze in de ontwerpfase al bespreekt is het scheiden van het bouwverkeer op de campus van het gewone verkeer. Veiligheid zit ’m ook in planning, merkt ze op: “Je kunt hijswerkzaamheden bij drukke verkeerspunten, zoals een NS-station, enkel in de avonduren en weekenden uitvoeren. Zo is het risico voor fietsers, voetgangers en reizigers het kleinst. En het levert ook minder stress op voor onze collega’s in de hijskranen.”
Topgevels
Architectonische vrijheid kan conflicteren met veiligheid, weten ze uit de praktijk. Maarten, ruimhartig: “Ik snap het goed hoor, dat een architect niet alleen rechte dozen wil tekenen. Maar meer besef van potentiële gevaren is echt wel nodig. In de uitvoering moet je soms flinke toeren uithalen om de ideeën te realiseren. Dat willen we niet meer. Dat moeten we voor zijn.”
Berucht zijn topgevels. Erg in trek bij architecten en bewoners, maar met vijf à zes meter hoogte – en soms wel drie topgevels in één woning – is het af en toe gekkenwerk, zegt Maarten. “Op de zolders kun je je steiger amper kwijt, je rijdt jezelf klem. Door al die schuine wanden ontstaan er hoeken waar je eigenlijk alleen met een ladder bij kunt en dat is absoluut niet veilig.”
Verderop in de wijk-in-aanbouw laat hij zien wat ‘ie bedoelt. Op grote hoogte in een nok zitten een lichtpunt en een rookmelder. Lastig te installeren, maar het verlangt ook kunst- en vliegwerk voor de bewoner om ze ooit te vervangen. Maarten is blij dat hij zijn collega’s van vastgoed en ontwerpmanagement dit ter plekke kan laten zien. “Hopelijk kunnen we dit bij een volgend project anders aanpakken. Door er eerder en goed over na te denken, kunnen we vast iets ontwerpen dat de woningkoper graag wil hebben en dat veilig te maken is.”
Gabriella valt hem bij, al wil ze niet alleen architecten verantwoordelijk houden: “Ook constructeurs en installatieadviseurs hebben hier een rol in. Uitkragende balkons, vides: ze maken woningen heel speciaal, maar ze zijn niet altijd gemakkelijk te bouwen. Goed dat we het hier nu over hebben met elkaar. Veiligheid creëer je samen, met het hele team, van schetsontwerp tot en met exploitatie van gebouwen.”
