Co-creatie geeft eigenaarschap
Een nieuw stukje Spaarndammerbuurt is in de maak: binnenkort start Heijmans de bouw van 74 woningen op de plek van de voormalige Spaarndammerschool. Nu is het nog een zandvlakte, met hier en daar een bewaarde boom. Ontwerpers Mike Korth, Marcel Lok en Martijn Sandberg lichten op de bouwlocatie het plan toe.
‘Jemig! Eigenlijk wel een groot project!’ Architect Mike Korth ziet de bouwplaats voor het eerst zonder de restanten van de middelbare school. Grote bouwhekken sluiten de locatie af, maar dat weerhoudt collega-architect Marcel Lok niet om een hek uit de betonblokken te tillen. Tegelijkertijd morrelt kunstenaar Martijn Sandberg wat aan een deur in het hek, die spontaan opengaat. "Gewoon door de voordeur, heren!"
Er wordt gelachen, er is overleg, plekken in de zandvlakte krijgen betekenis. "Hier komt de grote poort in de straatwand. Dan kun je zo doorkijken naar het binnenhof, de tuin en weer een poort tot aan Museum Het Schip."
Marcel en Mike tekenden voor het ontwerp waarmee Heijmans de opdracht voor De Verbinding, een nieuw stukje Amsterdam, binnenhaalde. "Sociale huurwoningen, huurwoningen in het hogere segment en koopwoningen", vertelt Mike. "Maar wat vooral belangrijk is, is dat de structuur van dit stukje stad wordt hersteld. In de jaren zeventig is de straatwand gesloopt en is een binnenterrein ontstaan waarop een school is gebouwd. Nu maken we weer een straat en komen er hoven, poorten, open en besloten ruimten: karakteristieke elementen in deze wijk. En er komt een gemeenschappelijke tuin."
Metselwerk
Het project wordt aan de straatzijde volledig uitgevoerd in een lichte baksteen, met afgeronde hoeken, een fikse bolling bij de grote poort in de Krommeniestraat. Marcel: "We hebben geen ornamenten gekopieerd of directe verwijzingen naar de mooie bouwblokken in de buurt. De gevel heeft ook een meer industriële, eigentijdse uitstraling - bijvoorbeeld door de grotere raamvlakken met metalen kozijnen."
Maar het metselwerk wordt wel heel bijzonder, met kleuren, vormen en overgangen die duidelijk refereren naar de Amsterdamse School. "Geen tierelantijnen, wel abstract. Alle zichtbare wanden en plafonds zijn uitgevoerd in metselwerk, ook bij de poorten."
Poorten
Bij het woord ‘poort’ veert Martijn op. In de drie poorten van het plan komt zijn bijdrage: aan de wanden, het plafond en op de vloer naar de binnenhof. Het zijn composities van woorden die met de bewoners en bezoekers meelopen door het complex. "Je wordt door het kunstwerk als het ware naar binnen gezogen."
De teksten worden uitgevoerd in baksteenreliëf en klinkers, volgens een alfabet met een lettertype dat hij speciaal voor dit project heeft ontworpen. "Met directe bijdragen van de bewoners uit de buurt, op de vloeren", verhaalt Martijn enthousiast. "Als sporen uit de buurt."
Tijdens bijeenkomsten is een aantal spreuken gecomponeerd: deze teksten worden verwerkt in de basisfiguratie van het vloerkunstwerk. "Hoeveel tekens, wat kunnen we binnen de beschikbare ruimte zeggen? Het leek wel een soort gekte. Een prachtig proces, waarin de bewoners aan het puzzelen zijn geraakt."
Betrokkenheid
De Spaarndammerbuurt staat bekend om zijn mondige bewoners. De architecten bevestigen de betrokkenheid van de buurt bij het plan. "Er lag al een ontwerp van de bewoners voor deze plek", vertelt Mike. "Een piramidevormig gebouw, zodat de omringende bebouwing zo weinig mogelijk last heeft van schaduw en inkijk."
Het ontwerp dat nu wordt uitgevoerd, refereert nog wel aan die piramide. Marcel: "De bebouwing heeft een terrassen-structuur, de bovenste appartementen liggen iets terug. En we keken heel goed naar de bezonning van alle woningen, naar de openbare ruimtes en de privé-ruimtes - met een duidelijke overgang tussen die twee." Marcel weet als geen ander hoe de processen in de buurt spelen: hij woont er zelf. Lachend: "Eigenlijk gingen de gesprekken met de bewoners heel soepel!"
Dit project vraagt om kwaliteit en daar komen veel keuzes bij kijken
Glanzende gevels
In het café van Museum Het Schip vertellen Mike, Marcel en Martijn enthousiast over de verschillende keuzes die zijn gemaakt voor materialen in het project. Op tafel ligt een bord met groen geglazuurde bakstenen. "Voor de gevels in de binnenhof", aldus Mike.
Hij laat een visual zien van het plan, waarbij de glanzende gevels zijn te zien in een context van bloesemende bomen en bloemperken. "Dat groen zie je weer terug in andere gebouwen in de wijk", zegt Marcel. "En in het interieur. Wij zien de hof ook als een 'binnen'-plek, daarom passen die groene stenen zo goed."
Op dit moment maken ze de uitvoeringstekeningen voor het plan, vertellen Mike en Marcel. Vijf mensen die bij de architectenbureaus fulltime aan het project tekenen. "Daar zijn we wel op uitgekozen: dat we alles tot in detail kunnen uitwerken. Dit project vraagt om kwaliteit en daar komen veel keuzes bij kijken. In deze fase overleggen we veel met de mensen bij Heijmans in de uitvoering. Die snappen dat het bijzonder moet worden - we willen allemaal dat het project één geheel wordt, een vloeiende toevoeging aan de stad."
Ook Martijn is daar direct bij betrokken. "Tja, als de lagenmaat en de voegmaat ook maar iets wijzigen, dan kan ik ook weer naar de tekentafel", lacht hij. Zijn kunstwerken worden steen voor steen uitgetekend.
Urban farming
Maar het is niet alleen de gevel die om aandacht vraagt. "Het project heeft een epc van min 0,19 - meer dan energieneutraal", aldus Mike. Er zijn ook voorzieningen getroffen voor waterberging, "met een waterbuffer op het binnenterrein - als het ware een groen kussen". Onder het binnenterrein zijn watertanks en kratten geplaatst, waar overvloedige regen wordt opgeslagen voor de drogere periodes.
"Het plan geeft ruimte voor urban farming: fruitbomen, groenten, kruiden. Het idee is dat de bewoners dit gezamenlijk gaan opzetten en onderhouden. Er is op begane grond een gemeenschappelijke ruimte gereserveerd, waar bewoners sapjes uit eigen tuin kunnen persen."
Juist door de sterke gemeenschapszin in de Spaarndammerbuurt denken de ontwerpers dat dit deel van het project goede kans van slagen heeft. "Je moet wel de juiste condities scheppen." Deze aspecten van het plan zijn doorslaggevend geweest voor de toekenning van de opdracht aan Heijmans. Starend over de zandvlakte die zometeen weer straat en woonplek is, voel je de gezamenlijk gedragen gedachte van de ontwerpers: laat die bouw maar snel beginnen!
