Licht als stadgenoot

Sinds hij de eerste schets maakte van de Zwerm zijn we anderhalf jaar verder, vertelt Frank Tjepkema. “Dat lijkt lang, maar een kunstwerk als dit vraagt veel engineering.” Het lichtkunstwerk is opgebouwd uit 700 stalen ‘vogels’ die een ‘vliegende’ zwerm vormen, door dynamische verlichtingsscenario’s. Samen met Heijmans en Signify (voorheen Philips Lighting) is het ontwerp nauwkeurig doorgerekend, met een paar aanpassingen tot gevolg.

Frank: “Zo bleek dat de stalen buis die aan de tunnel is bevestigd en waar de vogels op zitten, iets dikker moest zijn, voor een veilige constructie. Gelukkig hoefden we geen concessies te doen aan de hoofdvorm: de ring raakt maar op vier plekken de tunnel, extra ondersteuning bleek niet nodig. Fijn, want ik wil dat de Zwerm zoveel mogelijk zweeft.”

Dankzij parametrische ontwerpsoftware zijn dit soort wijzigingen eenvoudig door te voeren, aldus Frank. “De computer rekent het hele kunstwerk opnieuw door met een nieuwe buisdikte.”

Puzzel

Na de zomer startte de installatie van de Zwerm en kreeg Frank er een nieuwe Heijmans-partner bij: projectleider Jachimo van Ophoven. “Ik volg mijn collega’s van engineering op. Het is mijn taak ervoor te zorgen dat de Zwerm straks daadwerkelijk ‘vliegt’: ik ben verantwoordelijk voor de uitvoering, het eerste aanspreekpunt voor onze monteurs buiten, en voor de coördinatie tussen de opdrachtgever en alle partijen die aan het kunstwerk meewerken.” De gemeente Eindhoven wilde de Zwerm openen voor de start van de Lichtjesroute midden september. 

Het was een hele puzzel om het kunstwerk te installeren. De vogels van de Zwerm zijn per vier gekoppeld, zitten als het ware samen op een stalen ‘tak’. Deze takken zijn bevestigd aan een driedimensionale vakwerkconstructie oftewel de stalen buis, die zich om en door de tunnel heen krult. Frank: “Die lijnen, boven en onder, definiëren grotendeels de vorm. En de schoonheid van het kunstwerk.”

Pragmatisch

Die puzzel maakten Jachimo en zijn team van monteurs. De staalleverancier, in wiens fabriek het kunstwerk is gemaakt, hing de Zwerm in één week aan de tunnel. De vier ankersets met ieder vier bevestigingspunten waren al in het beton gestort, op basis van de tekeningen. “Een set ankers zat nét niet op de goede plek, en die afwijking konden we niet opvangen in de staalconstructie”, vertelt Jachimo. “Dus moesten we opnieuw in het beton boren.”

Van frictie tussen ontwerper en uitvoerder is geen sprake. Jachimo: “Frank staat er als ontwerper pragmatisch in: niet zo van ‘dit is mijn ontwerp dus zo moet het’. Hij is goed bereikbaar en nauw bij de uitvoering betrokken, dat is prettig samenwerken.”

Frank begrijpt dat de bekabeling niet door de grote buis loopt, maar aan de buitenkant zit. “Ik had die het liefst niet zichtbaar gemaakt, maar anders kunnen de monteurs er niet bij voor beheer en onderhoud straks. Jammer, maar als weggebruiker valt je dat amper op.”

Subtiel

De verlichting vraagt momenteel de meeste aandacht. Werken alle ledlampjes in de vogels en doet de software wat het moet doen? Jachimo: “De monteurs beginnen elke ochtend om zes uur, omdat ze in het donker goed kunnen zien welke leds niet oplichten. Signify heeft de leds zo geprogrammeerd dat bij de installatie duidelijk is welke aan staan en welke bij een ‘vogel’ kunnen worden gemonteerd. Indien een led niet oplicht, heeft hij geen functie in het aanlichten.”

Signify en partners werkten aan het inregelen van de programma’s en het instellen van de verlichtingssoftware. “De Zwerm reageert op het verkeer en kan inspelen op feestdagen, het weer of andere omstandigheden. Via internet haalt het kunstwerk de verlichtingsscenario’s op die het af moet spelen”, legt Frank uit. “De intensiteit van de lampen testen we ook: het moet wel subtiel zijn en niet te druk.

Druk

Het team had vijf dagen speling ingepland voor ‘onwerkbaar weer’ en testen. Jachimo deelde de planning met alle afdelingen van de gemeente die bij het project zijn betrokken. “Om ze op de hoogte te houden, stuurde ik ze ook regelmatig foto’s van ons werk. Een beeld zegt immers meer dan een excelsheet!”

Dat de druk er goed opstaat, voelde Jachimo wel. “Zeker toen die ene ankerset niet op de juiste plek bleek te zitten, was het spannend. Je committeert je aan een planning en die opleverdatum komt met rasse schreden naderbij. Maar niemand schiet er iets mee op als ik in de stress schiet. Ik werk al twintig jaar bij Heijmans en heb wel voor hetere vuren gestaan. Het komt altijd goed.”

Wonderlijk

Frank maakt regelmatig grote installaties in de openbare ruimte, maar is toch van zijn sokken geblazen door de afmetingen van de Zwerm. “Toen ik ‘m voor het eerst zag in de staalfabriek, dacht ik: Wow, wat een gigantisch ding. Kan ook niet anders, want hij moet opvallen in een stedelijke omgeving. Het blijft wonderlijk om door je eigen tekening te kunnen lopen. Tijdens de installatie vroeg ik de monteurs of ik even door de afgezette tunnel mocht gaan, dat was echt geweldig!”

Ook Jachimo geniet van dit project. “Dit is wel wat anders dan lantaarnpalen plaatsen. Daarvan deel ik geen foto’s met mijn kinderen, van dit werk wel! Mooi dat de gemeente Eindhoven dit plan werkelijkheid laat worden. Als de Zwerm straks ‘aan’ is, heeft Eindhoven er echt een blikvanger bij. Ik ben trots dat ik hieraan mee mocht werken.”ok Jachimo geniet van dit project. “Dit is wel wat anders dan lantaarnpalen plaatsen. Daarvan deel ik geen foto’s met mijn kinderen, van dit werk wel! Mooi dat de gemeente Eindhoven dit plan werkelijkheid laat worden. Als de Zwerm straks ‘aan’ is, heeft Eindhoven er echt een blikvanger bij. Ik ben trots dat ik hieraan mee mocht werken.”

Frank deelt die trots: “Ik hoop dat de Zwerm een levend organisme wordt, dat reageert op de dynamiek van Eindhoven. Een ademend kunstwerk, dat weggebruikers vergezelt op hun rit of wandeling. Dat is het mooie aan de Zwerm: het is kunst buiten een museum, je komt het gewoon tegen in het dagelijks leven. Hopelijk zullen Eindhovenaren het kunstwerk als een medebewoner gaan zien, dat hen begroet als ze langskomen.”