Door de energietransitie raakt het elektriciteitsnet op steeds meer plaatsen verstopt. Hoofduitvoerder Klaas van der Wiel en technisch manager Johan Mulder van Liander vertellen hoe je het stroomnetwerk toekomstproof maakt.
Klaas trekt een krakende staldeur open. We lopen langs enkele landbouwmachines en zien rechts in de hoek een tussenwand met ramen. Hierachter bevindt zich het kantoor van Klaas en zijn team. We zijn vandaag in het Friese dorp Sibrandahus, ten westen van Dokkum. Hier vlakbij realiseert Heijmans voor Liander een nieuw tracé voor elektriciteitskabels van 20.000 volt tussen het bestaande onderstation in Dokkum en het nieuwe regelstation in Hallum.
De basis
Elektriciteit is ingewikkelde materie. Daarom eerst de basis: hoe wordt stroom naar je huis of bedrijf geleid? Johan Mulder van Liander legt het graag uit: “Elektriciteitscentrales, zonnepanelen en windmolens wekken elektriciteit op. Een landelijk netwerk van hoogspanningslijnen van 380, 220 en 110 kilovolt (kV) transporteert die stroom door heel Nederland. Netbeheerders zoals Liander transformeren deze hoogspanning terug naar 20 of 10 kV oftewel middenspanning. Vervolgens verdelen zij de stroom over meerdere ondergrondse kabels die uitkomen in een regelstation, zoals in Hallum. Van daar lopen kabels naar de lokale transformatorhuisjes, waar de stroom wordt omgezet naar laagspanning. Vanaf het transformatorhuisje of een schakelkast loopt een ondergrondse kabel naar je huis. De kabel komt je huis binnen in de meterkast. Vanuit de meterkast brengen elektriciteitskabels in je muren en plafonds 230 volt naar alle stopcontacten en schakelaars in je huis.”
Stijgende vraag
Het gebruik van het elektriciteitsnetwerk verandert razendsnel. Dat heeft twee oorzaken stelt Johan. “Consumenten en ondernemers stappen steeds vaker over van aardgas op elektriciteit en we rijden steeds vaker elektrisch.
De tweede reden is de overgang van elektriciteitsproductie in enkele kolen- en gascentrales naar honderdduizenden grote en kleinere duurzame opwekinstallaties overal in het land. Inmiddels hebben ruim 1,5 miljoen mensen zonnepanelen op hun dak liggen en in een rap tempo komen er steeds meer windmolen- en zonneparken bij. Het gros hiervan verschijnt op het platteland. En daar liggen nou juist dunne kabels, omdat er in deze gebieden niet veel vraag naar elektriciteit was. Om te kunnen voldoen aan de nieuwe vraag, moeten we het elektriciteitsnet flink uitbreiden. Als netbeheerder moeten wij de komende tien jaar dezelfde hoeveelheid werk verzetten als we de afgelopen veertig jaar hebben gedaan.”
Verstopte tuinslang
Een flinke kluif dus. De media berichten intussen vaak over overbelaste stroomnetwerken. Waar raakt het elektriciteitsnet nou precies verstopt? Johan houdt het graag praktisch. “Vergelijk elektriciteit met water dat door een tuinslang stroomt. Als je ergens halverwege in de slang knijpt, komt er minder water uit de slang. Dit principe geldt ook voor een elektriciteitskabel. Oude, dunnere kabels kunnen de hoeveelheid gevraagde stroom niet aan. Zeker niet op piekmomenten, wanneer er in een korte periode heel veel stroom wordt gevraagd of geleverd. Hierdoor ontstaat filevorming in de stroomkabel of met een moeilijk woord congestie. Om overbelasting te voorkomen, verzwaren we het bestaande stroomnet met meer en dikkere kabels.”
Ook rond het Friese Hallum is de vraag naar stroom de afgelopen jaren flink toegenomen. “We leveren bedrijven en particulieren nu stroom uit ons verdeelstation in Leeuwarden, maar de elektriciteitskabel kan de vraag niet aan”, zegt Johan terwijl zijn vinger over de bouwtekening glijdt. “Daarom leggen we een nieuwe kabel van 20.000 volt of 20kV aan tussen het bestaande elektriciteitsverdeelstation in Dokkum en het nieuwe regelstation in Hallum.”
Graven en boren
Na een kop koffie vertrekken we naar de bouwplaats. Een ruim begrip, want het totale project is ruim 17,5 kilometer lang. We stoppen voor de deur van een boerderij. Links en rechts zien we twee sleuven met witte tentjes. Op de bodem liggen drie vuistdikke rode kabels. In het tentje komen twee uiteinden bij elkaar. Heijmans-hoofduitvoerder Klaas van der Wiel: “We leggen de nieuwe 20 kV-kabels naast de oude 10 kV-kabels, want die blijven gewoon in gebruik. In totaal leggen we ruim 200 kilometer kabel in de grond, grotendeels in sleuven. Daarnaast moeten we zestien keer onder een weg, watergang of onder een oude bomenrij door. Dit doen we met de HDD-techniek.”
Tracéstudie
“Mijn collega’s op het Liander-hoofdkantoor bedenken eerst de grote lijnen”, vervolgt Johan. “Op projectniveau maken we het definitieve ontwerp. Het liefst leggen we ons tracé in openbare grond. Helaas kan dit niet overal. Daarom is contact met de omgeving belangrijk en maken we altijd een tracéstudie.”
Het team heeft te maken met tientallen stakeholders, vult Klaas aan. “We werken in gronden van gemeenten, particulieren en het waterschap. Maar ook in akkers en weilanden van boeren. Elke ontgraving of boring is van tevoren uitvoerig besproken en in het ontwerp opgenomen, maar je komt altijd onverwachte situaties tegen. Zo kun je archeologische vondsten doen en bestaande kabels- en leidingen tegenkomen. We moeten ook rekening houden met de fauna, zoals dassen, weidevogels en otters. Op het elektriciteitsverdeelstation wordt niet gegraven, het risico op een kabelbreuk is te groot. Daarom graven we hier met de hand of gebruiken we een zuigmachine. Dit vergt veel afstemming met de opdrachtgever.”
Moffen
Het aan elkaar verbinden van de enorme elektriciteitskabels is specialistisch werk. “We maken ze aan elkaar met zogenaamde ‘moffen’. Een zandkorrel of een tik met een schop levert al een storing op. In zo’n geval wordt de mof direct afgekeurd en moet je opnieuw beginnen. Deze faalkosten wil je voorkomen.” Ook het dichtmaken van de sleuven is vakwerk. “Je kan niet zomaar een schep puin of aarde op een kabel gooien. Daar kan de kabeldoor beschadigen.”
Tijdig handelen
De ontwikkelingen op de energiemarkt gaan razendsnel. De stijgende gas- en olieprijzen versnellen de elektrificatie denkt Johan. “Toch is vooruitkijken lastig. Het is voor ons als netbeheerder belangrijk dat wij tijdig weten welke ontwikkelingen op welk moment plaatsvinden. Zoals de komst van een nieuwe woonwijk of bedrijventerrein. Of ondernemers die hun activiteiten uitbreiden of van aardgas overstappen op elektriciteit. Gelukkig vragen vooral bedrijven steeds eerder een verzwaring van hun aansluiting aan, zodat wij op tijd kunnen beginnen met ontwerpen en plannen. Want waar een ondernemer een nieuwe bedrijfshal binnen een jaar operationeel kan hebben, heeft een netbeheerder door langlopende vergunningstrajecten en procedures vaak meerdere jaren nodig om het elektriciteitsnet daar klaar voor te maken.”
Schaars
Op dit project werkt Heijmans met diverse lokale onderaannemers. “Heijmans doet hier alleen de uitvoering, de rest is uitbesteed. We zijn in het midden en westen van het land al behoorlijk druk met meerdere grote kabel- en leidingenprojecten,” aldus Klaas. “Ik verwacht dat we de komende jaren nog veel van dit soort projecten gaan doen. Heijmans heeft alle expertise in huis en kan zowel hoog- als middenspanningsprojecten realiseren. Een flinke opgave, zeker omdat het personeel schaars is.”
Als we terugrijden naar het projectkantoor zien we aan de horizon een paar windmolens die dankbaar gebruik maken van de aangetrokken noordwestenwind. “Als alles meezit is het project in de zomer afgerond. Samen met Liander voeren we een eindtest uit van het volledige tracé. Als deze succesvol is, zet Liander stroom op de nieuwe kabels voor het nieuwe regelstation in Hallum. En dan is de netverzwaring hier gerealiseerd!”
