Diep onder het Amsterdam-Rijnkanaal werken dagelijks 250 mensen aan de Piet Heintunnel. De 25 jaar oude tunnel was aan een grondige opknapbeurt toe. Projectmanagers Jeffrey van Korlaar en Arnoud op den Kelder vertellen hoe ze tijdens een pandemie de 1500 meter lange verkeerstunnel in hartje Amsterdam veilig en toekomst klaar maken.
“Ontwikkelingen in tunnelland gaan razendsnel”, zegt Jeffrey van Korlaar, op een gele elektrische scooter door de tunnelbuis zoevend. “Ik vergelijk ze graag met mobiele telefoons. Twintig jaar geleden kon je alleen bellen, nu is je mobieltje een verlengstuk van je computer. Dat geldt ook voor tunnels. Om te voldoen aan de huidige veiligheidseisen zit een moderne tunnel vol met geavanceerde technische systemen. In de oude Piet Heintunnel hingen in de noodkasten nog antieke bakelieten telefoons met een draaischijf en in de bedienruimtes stonden loodzware beeldbuistelevisies.”
De norm
De Amsterdamse verkeerstunnels worden op verschillende manieren bediend, bewaakt en aangestuurd, vult Arnoud op den Kelder van de gemeente Amsterdam aan. “De één met een muis en de ander met een touchscreen. Dit maakt de renovatieopgave complex en daarom is het programma Wegtunnels opgezet. Het doel is een uniforme gebruiks- en renovatiehandleiding of blauwdruk te maken voor onze tunnels. Uiteindelijk worden de tunnels allemaal op dezelfde manier aangestuurd, waarbij de Piet Heintunnel de norm en het vertrekpunt is.”
Vrachtwagenverbod
In 2019 moesten gemeentelijke tunnels aan de nieuwe landelijke tunnelwetgeving voldoen. Toen voldeed ook de Piet Heintunnel niet meer aan de regels. Arnoud: “Meteen de tunnel sluiten was geen optie, want we hadden op dat moment geen contract met een bouwbedrijf. Om de tunnel tot de renovatie open te houden nam de gemeente een aantal maatregelen, waaronder een verbod voor vrachtwagens.”
Covid
Voor de uitvoering van de renovatiewerkzaamheden sloot de gemeente Amsterdam een alliantiecontract met de combinatie Yunex/Heijmans. In april 2020 startte het ontwerpproces, maar niet veel later brak de coronapandemie uit. “Door covid verloren we kostbare tijd”, vervolgt Arnoud. “We zaten bijna twee jaar thuis achter een laptop te werken. Het tot stand brengen van een goede samenwerking binnen een alliantieorganisatie is belangrijk. Dat was nu lastig. De specifieke eisen voor de ontwikkeling van het uniforme en integrale besturing- en bedieningssysteem zijn pas later tijdens het ontwerptraject ingebracht.”
Loop mee met Jeffrey in een virtuele tour door de tunnel
Eind juni 2021 lag er een plan en ging de tunnel dicht voor de renovatiewerkzaamheden. Covid bleef het team parten spelen. Jeffrey: “In de grote tunnelbuizen was afstand houden geen probleem, maar in de krappe plekken boven de vluchtruimte, waar onder andere alle kabels lopen, kan je nauwelijks rechtop staan. Laat staan afstand houden.”
Wirwar
Naast de coronaregelgeving moest het bouwteam ook rekening houden met de IJ-tram, die via een eigen tunnelbuis door de Piet Heintunnel rijdt. Tramlijn 26 verbindt het centrum met IJburg en de tram moest blijven rijden. Deze eis bezorgde het bouwteam tijdens de ontwerpfase flink wat kopzorgen. “Vrijwel alle technische- en veiligheidsinstallaties van de drie buizen waren met elkaar verweven”, vertelt Jeffrey. “We moesten een manier vinden om de wirwar van systemen te ontrafelen. We wisten niet of de tram kon blijven rijden als we de verkeersbuizen van de trambuis zouden afkoppelen. En in het geval van calamiteiten in de trambuis, moeten reizigers kunnen vluchten via de zuidelijke autobuis.” Een andere grote verrassing was dat er te weinig documentatie beschikbaar was over de vele kilometers bekabeling die door deze tunnel lopen. “We zijn maanden bezig geweest om te ontdekken welke kabels bij welke installatie hoorden,” aldus Arnoud.
Sympathie
Corona had ook zijn voordelen. Tijdens de eerste twaalf maanden was er aanmerkelijk minder verkeer op de weg en bleef de verwachte hinder voor bewoners en bedrijven grotendeels uit. Normaal rijden er dagelijks ongeveer dertigduizend voertuigen door de tunnel.
Een belangrijk object afsluiten doe je niet zomaar. Voordat de renovatie kon starten, maakte de alliantie een mobiliteitsplan voor alternatieve vervoersoplossingen voor omwonenden. Arnoud: “Naast twee omleidingsroutes konden mensen gebruik maken van elektrische deelscooters en fietsen. Omwonenden konden via een speciale klankbordgroep hun vragen en klachten met ons delen. Daarnaast organiseerden we vele rondleidingen door de tunnel. Deze maatregelen leverden ons veel sympathie op.”
Modern
Omwonenden zagen onder andere de werkzaamheden aan het betonwerk en de voegen. Door een lekkende voegovergang stroomde er drie kubieke meter water per uur de tunnel in. Jeffrey: “Dit probleem speelde al langer en konden we nu eindelijk goed repareren. Verder vervingen we in totaal ruim vijftig technische systemen. Denk aan ventilatie- en verkeersinformatiesystemen, blusvoorzieningen, camera’s en omroepinstallaties. Ook installeerden we nieuwe software en legden we een modern communicatienetwerk aan. De brandveiligheid is vergroot door een extra laag brandwerende bekleding op delen van de tunnelwand en de stalen gekruiste draagconstructie boven de in- en uitrit is in het geheel vervangen door een betonnen variant. Verder zijn de stalen deuren van de vluchtgang en de vluchtroute-markering vernieuwd.”
Finetunen
Dankzij de generieke renovatie- en bedieningshandleiding hoeft de gemeente in de toekomst niet steeds opnieuw het wiel uit te vinden. Komende renovatieprojecten kunnen daardoor sneller opstarten. Jeffrey plaats nog wel een kleine kanttekening bij deze manier van werken. “Iedere tunnel heeft zijn specifieke kenmerken, dus je kan niet 1-op-1 het ontwerp van bijvoorbeeld de Piet Heintunnel kopiëren naar de Arenatunnel. Het is een kwestie van finetunen per object.”
Digitale tweeling
De beheerorganisatie van de gemeente heeft ook profijt van de blauwdruk. Dankzij een 3D-Bouw Informatie Model en een Digitale Tunneltweeling zijn dikke ordners met ontwerptekeningen verleden tijd. “Met behulp van BIM bouwden we een digitaal model van de tunnel met alle belangrijke technische componenten. In de Digitale Tunneltweeling kunnen we bijna alles testen, behalve enkele aspecten die je niet kunt simuleren zoals waterdruk en luchtdruk.”
Een ander voordeel is dat bij toekomstig groot onderhoud de tunnel niet volledig dicht hoeft. Arnoud: “We kunnen vanaf nu per deel werken. Zo kan je bijvoorbeeld in een paar nachten alle camera’s of omroepinstallaties vervangen nadat je eerst de werking ervan in de digitale omgeving hebt getest.”
Nog heel even en automobilisten zoeven weer door de tunnel. Het bouwteam test nu alle technische installaties en maakt zich klaar voor een calamiteitenoefening. Arnoud: “De tunnel kan er straks weer 25 jaar tegenaan. De Piet Heintunnel-renovatie was een project binnen een grootschalig programma tijdens een wereldwijde pandemie. Daarom ben ik heel trots op wat het team heeft gepresteerd!”