In cocreatie naar klimaatadaptatie
Ons veranderende klimaat veroorzaakt zowel wateroverlast als droogte. Op sommige plekken lopen huizen onder water, op andere plaatsen sterven planten en dieren uit. In Valkenswaard regisseerde Heijmans de totstandkoming van een klimaatadaptief en natuurinclusief plan. Resultaat is een door bewoners en beheerders gedragen toekomstbestendig ontwerp.
Aanleiding voor de gemeente Valkenswaard was de noodzakelijke vernieuwing van de riolering in de Peperstraat, Reisvennestraat en Hoge Akkers. Door samen met de omwonenden een plan te maken om meteen de ruimte boven de grond opnieuw in te richten, ontstaat een toekomstbestendige leefomgeving waar de bewoners zich bij betrokken voelen.
Noortje Verstegen is als omgevingsmanager van Heijmans de verbindende factor tussen de omgeving en het projectteam. “Bij de start van het project waren de waterproblematiek, budget en planning al bekend. Er was nog geen ontwerp. Wel was de keuze gemaakt om bij het ontwerp de buurtbewoners te betrekken. De gemeente Valkenswaard zocht een bouwer die dit met een procesmatige aanpak in goede banen kon leiden. Ze kozen voor een bouwteam, waarin opdrachtgever, externe adviseurs en uitvoerder nauw samenwerken.”
Duidelijkheid
De gemeente zocht een ontwerp dat lang meegaat, goed functioneert en te onderhouden is. De eerste stap was het opstellen van een reëel en haalbaar plan. Heijmans startte met het inventariseren van de randvoorwaarden: hoe hangt het budget van beheer en onderhoud samen met de inrichting; waar kan boven- en ondergronds ruimte worden voor water; hoeveel geld is er voor straatklinkers; wat zijn andere maatschappelijke belangen die spelen? Aan de hand van deze vragen zijn samen met de gemeente de kaders geformuleerd.
In een participatieproces is duidelijkheid over de kaders erg belangrijk: wat mogen zij verwachten en wat niet? Al in de eerste gesprekken met omwonenden is aangegeven dat éénrichtingsverkeer geen optie was. Door helder de kaders te schetsen en aan te geven waar ruimte is voor inbreng, worden teleurstellingen voorkomen. De organisatie Buurkracht hielp vervolgens de buurtbewoners zich te organiseren in een buurtteam. Deze tien bewoners zijn bij het hele proces om te komen tot een ontwerp betrokken geweest.
Foto Ton van de Wijdeven
In een participatieproces is duidelijkheid over de kaders erg belangrijk
Groot draagvlak
In de samenwerking met het buurtteam is de inhoudelijke kennis van Heijmans over het duurzaam inrichten van straten gecombineerd met de behoeften van de omwonenden, binnen de grenzen die we met de beheerders van de gemeente Valkenswaard hebben opgesteld. Deze driehoek heeft voor een juiste balans gezorgd tussen haalbare oplossingen, professionele expertise en praktische woonervaring. Het buurtteam was de link naar de rest van de omgeving. De teamleden haalden de wensen van hun buren en andere buurtbewoners op. Samen zijn de prioriteiten bepaald. Daarna heeft het buurtteam tijdens een knip- en plaksessie zelf op een plattegrond aangegeven hoe de straten moesten worden ingericht.
Heijmans digitaliseerde dit en toetste het plan op de wettelijke randvoorwaarden. Zo ontstond een realistisch en uitvoerbaar voorontwerp, waar iedereen uit de buurt op kon reageren. De reacties zijn in overleg met het buurtteam beoordeeld en al dan niet doorgevoerd in het ontwerp. Dit zorgvuldige proces van inspraak leidde tot een ontwerp waarin de meeste buurtbewoners zich kunnen vinden.
Geen klachten
Omgevingsmanager Noortje Verstegen: “Het voordeel van zo’n groot draagvlak is dat de uitvoering ook soepel verloopt. We zijn momenteel volop bezig met de werkzaamheden en er komen weinig tot geen klachten binnen. De buurtbewoners zijn zich zelfs meer verantwoordelijk op gaan stellen naar elkaar, om het welzijn in hun wijk te verbeteren. Dat is minstens zo waardevol als de herinrichting zelf. Wij werken graag in bestaande woonwijken met de ruimte en de mensen die er al zijn. Het was mooi om te merken dat de buurtbewoners zich betrokken voelden bij hun omgeving en met veel ideeën kwamen. Ze vonden het niet alleen belangrijk om wateroverlast te voorkomen, maar ook om water vast te houden zodat tuinen en natuur niet droogvallen.”
Buurtparticipatie onder regie van Heijmans levert een gedragen en duurzaam ontwerp op, procesbegeleiding beoordeeld met een 9
Klanttevredenheidscijfer: totaalcijfer 9
Een andere belangrijke randvoorwaarde voor het succes van dit project was de flexibiliteit van de gemeente Valkenswaard, ook als er onbekende aspecten in het ontwikkelproces zaten. Heijmans kon de gemeente ontzorgen, waardoor zij het proces met vertrouwen is ingegaan. Het resultaat mag er zijn! Er is winst behaald op gebied van wateroverlast, droogte, biodiversiteit en gemeenschapsvorming, maatschappelijke waarde. De aanpak is beloond door de gemeente Valkenswaard met eenet klanttevredenheidscijfer 9: grote tevredenheid over de mate waarin beheerders en de buurtbewoners door participatie inspraak hebben gehad op het ontwerp. Hetzelfde geldt voor de proactieve aanpak, de kwaliteit van het eindresultaat en het beheren van risico’s, budget en planning.
Er zijn talloze wijken waar wateroverlast is en riolering vervangen moet worden. Het project ‘Rioolvervanging Reisvennestraat / Peperstraat / Hoge Akkers’ laat zien hoe met participatie een bestaande woonsituatie klaargestoomd kan worden voor de toekomst. Pak niet alleen de ondergrondse situatie aan, maar zorg dat ook de bovengrondse inrichting bijdraagt aan de grote opgave van klimaatadaptatie. Dit vergt een nieuwe manier van denken en aanpakken. Gemeenten zullen hier en daar van gebaande paden moeten afwijken, daar ondersteunt Heijmans graag bij als maker van een gezonde leefomgeving. Heijmans deelt met plezier zijn ervaring en expertise om het ontwerpproces en de uitvoering voor iedere gemeente tot een succesvol toekomstbestendig resultaat te brengen.
Projectwinst
Wateroverlast en droogte
- Groenstroken liggen op dezelfde hoogte als de verharding, waardoor hemelwater kan afstromen in de groenstroken. Zo wordt het water lokaal opgevangen, geïnfiltreerd en gebruikt door het ecosysteem.
- De oppervlakte van het groen neemt toe van 900 m2 naar 1.950m2. Dus 1.050 m2 minder verharding, meer ruimte voor infiltratie en een mooie maatregel tegen hittestress.
- Een biodiverse wadi met vaste planten faciliteert lokale infiltratie van hemelwater en biedt ruimte aan diverse planten en dieren.
Biodiversiteit
- Het aantal bomen blijft ongeveer gelijk. Een aantal bomen in de huidige situatie komt niet goed tot wasdom. Nieuwe bomen van een grotere orde worden geplant, die dankzij ecologische soortkeuze en bodemverbetering goed zullen groeien. De boomkronen dragen in de toekomst bij aan het verminderen van hittestress.
- Vergroten en verbeteren de boomspiegels van de bomen die blijven staan. Hier planten we diverse bodembedekkers, die werken samen met de boom, om deze gezond te houden.
- De beplanting is divers en daarmee ook in bessen, bloemen, groenblijvend en bladverliezend. Hierdoor ontstaat meer ruime voor het ontwikkelen van biodiversiteit. De gekozen beplanting is eenvoudig in onderhoud, de gemeente werkt met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt voor groenonderhoud.
- Waar kabels en leidingen het planten van bomen tegenhouden, wordt alternatief groen geplant.
Maatschappelijke waarde
- Vertrouwen in lokale overheid, bewoners voelen zich gehoord en zijn betrokken bij de keuzes die gemaakt worden voor de nieuwe inrichting. Doordat zij meer inzicht hebben in de randvoorwaarden, wettelijke eisen en gevolgen voor toekomstig beheer, is er meer draagvlak voor de keuzes en meer besef dat de inrichting vol afwegingen tot stand komt.
- Sociale cohesie: Sinds de start van het Buurtteam weten buurtbewoners elkaar makkelijker te vinden, zijn nieuwe leden geworven voor de lokale Wijkcommissie en organiseren ze samen een straatfeest. Die sociale cohesie is minstens zo waardevol als de herinrichting zelf.
- Door draagvlak soepeler uitvoering. Bewoners voelen zich betrokken bij en mede verantwoordelijk voor de nieuwe inrichting. Daardoor komen er tijdens de werkzaamheden nauwelijks klachten binnen.
