Provada 2016: Interview Paulus Jansen

In het rapport ‘Gescheiden werelden?’ concluderen het Sociaal Cultureel Planbureau en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dat in Nederland een maatschappelijke kloof tussen hoog- en laagopgeleiden dreigt. Zij leven, wonen en werken nog amper in dezelfde habitats. Onwenselijke trend, vindt Jansen. “De situatie is verslechterd, waar de exploitatiekracht van corporaties niet mee is gediend. Ik heb geen zin in een deprimerend verhaal, maar ik zie dat markt- en wettelijke mechanismes gewenste ontwikkelingen tegenhouden. Zo hebben ontwikkelaars nog altijd de neiging om voor klassieke doelgroepen te ontwikkelen. De onderkant van de samenleving zien ze als risico voor de verhuurbaarheid of verkoopbaarheid van wat ze ontwikkelen.”

Voor die marktpartijen heeft hij een verlanglijstje. Bovenaan: daadkracht. “Als het om stadsvernieuwing ging, gold lange tijd dat iedereen naar de gemeente keek. Marktpartijen kwamen vaak pas halverwege in beweging. Te laat. Dan kan een varkenscyclus ontstaan. Ik zou willen dat marktpartijen minder terughoudend waren.” Een andere wens is sterkere integraliteit bij gebiedsontwikkeling. “Nu is het te vaak een ‘ondernemerskunstje’. Het gaat niet alleen om woningen bouwen. Ook een winkelcentrum en scholen zijn nodig voor een sterke wijk. Wat schuurt, is dat marktpartijen vaak in een korte periode rendement willen behalen. Het gevolg is dat zaken die belangrijk zijn voor leefbaarheid worden uitgesteld. Gevaarlijk, want het kan tot een neerwaartse spiraal leiden. Bovendien hebben marktpartijen er óók belang bij dat een gebied goed blijft of beter wordt.”

De wethouder loopt de trap op naar de Bevrijdingslaan. Achter de horizon ligt de vijf kilometer lange Amsterdamsestraatweg. Een mooi voorbeeld van gebiedsontwikkeling en de beoogde rol van marktpartijen, zegt hij. “Er zitten nu twintig kappers, shoarmatenten, belwinkels. Dat verhoudt zich slecht tot de herontwikkeling van het NS-terrein. Het winkel-, horeca- en dienstenaanbod aan de Amsterdamsestraatweg moet ook inspelen op de nieuwkomers in de wijk. Een wijkontwikkelingsmaatschappij (WOM) kan daartoe bijdragen: probleempanden aankopen, ontmoetingsplaatsen creëren zoals een grand-café. Kortom: investeren.”

Dat ook marktpartijen daar een aandeel in kunnen hebben, bewijst de Gemeentelijke Exploitatiemaatschappij (GEM) voor Kanaleneiland. De gemeente Utrecht heeft hem samen met corporaties en Heijmans opgezet. “Heijmans heeft daar zijn nek uitgestoken. Niet dat ze filantropie bedrijven, maar ze zijn de eerste in Utrecht die het anders aanpakt. Marktpartijen doen dat nog te weinig.”

Een laatste hartenwens: “De kostprijs van stadsvernieuwing moet omlaag. Te veel procesgeld. Te veel oeverloos geouwehoer. De aanpak in stadsvernieuwing is verkokerd, zowel financieel als organisatorisch. De remedie? Vervang alle geoormerkte en aparte geldstromen door één geldstroom waar je op kunt sturen. Maar ook: zet in op thema’s – zoals gezondheid, armoede en veiligheid –zonder op voorhand te bepalen welk kanaal je daarvoor gaat gebruiken.”

Welke regiestijl? Topdown is old school, erkent Jansen. Maar hoe pak je dan stadsontwikkeling aan? Hij staat niet afwijzend tegenover de opvatting van futuroloog en strategisch adviseur Maurits Kreijveld dat de positie van (lokale) overheden dient te veranderen. Kreijveld wil meer experimenten inclusief een transitie van de overheid: van de dienstverlener die alle controle en middelen heeft naar een (verzameling van) platform(en). Zo’n platform biedt de schaal, spelregels, faciliteiten en infrastructuur voor een waaier van innovaties en initiatieven. Top-down meets bottom-up; verticale en horizontale sturing kruisen elkaar.

Jansen heeft twee voetnoten: “In een wijk als Leidsche Rijn vliegen de initiatieven je om de oren, maar in zwakkere wijken vind je minder mensen die de kennis en energie hebben om initiatieven te ontwikkelen. Juist daar zul je bewoners met beleid en aanmoediging moeten steunen. Twee: het credo ‘laat duizend bloemen bloeien’ is mooi, maar in elk initiatief schuilt een bepaald belang. Als overheid hebben wij het algemeen belang te bewaken en keuzes te maken.”

Is hij een harde of zachte heelmeester? Jansen lacht hard, maar valt in de laatste categorie: “Als je iets wilt bereiken, moet je de deur blijven openhouden. Ook voor mensen met wie je het niet eens bent. Tegenspraak is de basis van vooruitgang.” In die zin is hij meer van de Amsterdamse en Haagse dan van de Rotterdamse school: “Ik wil collega’s niet de maat nemen. Maar de aanpak daar – slopen en verkopen – wordt als hard ervaren. Het voordeel van een zachtere aanpak is dat je partijen bij elkaar kunt brengen die iets aan elkaar hebben.” Aanspreekbaarheid is belangrijk, zegt hij. In de wijk, op straat. Leefbaarheid kan niet zonder. Zelf is hij ook te benaderen. “Eenmaal per maand houd ik wijkspreekuur, hier in Zuidwest. Zo hoor ik wat er speelt. Uit eerste hand.”

Terug bij het bankje aan het kanaal. Jansen stapt op zijn gemeentescooter. Scheurt weg. Opgevoerd? Ach, een kniesoor die zich dat afvraagt. De wethouder heeft haast. Net zoals Kanaleneiland.