"Geef technologie samen vorm"
De bouw staat voor enorme en complexe opgaven: de samenleving vraagt steeds meer van de beschikbare ruimte en wil tegelijkertijd niet inleveren op comfort en gemak. Om iedereen een gezonde leefomgeving te bieden, is daarom veel informatie nodig over ieders behoeftes en gedrag. Data verzamelen via de gebouwde omgeving kan daarbij helpen, maar vergeet het keukentafelgesprek niet, waarschuwen Erik Roscam Abbing van Livework Studio en Janjoost Jullens van Studio Wolfpack.
De smart city is een populair begrip bij veel ruimtelijke professionals, die er de manier in zien om een gezonde leefomgeving te maken voor zoveel mogelijk mensen. Smart cities maken gebruik van data en algoritmes om slimmer beleid te bedenken, beter uit te voeren en (sneller) te evalueren. Deze data worden opgehaald door sensoren in de gebouwde omgeving of door gedrag van de inwoners op social media bij te houden, gecombineerd met externe (open) data zoals het weer of CBS-gegevens.
In de bouw is de eerste vorm al volop in gebruik. Heijmans meet onder andere via sensoren in het wegdek of in bruggen de staat van het asfalt of kunstwerk, om tijdig onderhoud te plegen. De gebouwsensoren van BeyondEyes, een Heijmans-innovatie, meten real-time de bezetting en benutting van werkplekken, vergaderzalen en toiletten. Analyse hiervan zorgt voor efficiënter schoonmaken en ander gebouwbeheer.
Experts zien een toekomst voor zich waarin algoritmes deze data omzetten in informatie, die ambtenaren en bestuurders, maar ook projectontwikkelaars en bouwers kunnen gebruiken. Geven data aan dat er op bepaalde dagen meer vuil wordt aangebracht, en geven social media-analyses uit de stad een hoger gehalte aan negativiteit op dit onderwerp weer, dan stellen algoritmes de werkschema’s van de vuilnisophaaldienst bij.
Wat zijn de vragen van de stad, waar kan datatechnologie precies bij helpen? Daar begint het mee
Ethische vragen
Janjoost Jullens van Studio Wolfpack ziet de voordelen: “Smart cities klinken verleidelijk: technologie helpt ons problemen op te lossen. En steden die slimmer zijn, zijn vast ook gezonder, zou je denken. Alleen roept het verzamelen van data en vertrouwen op algoritmes ook ethische vragen op. Privacy staat inmiddels wel op de agenda, maar welke nieuwe machtsposities worden er bijvoorbeeld gecreëerd? Hoe open zijn we voor nieuwe toetreders? Wie controleert hoe algoritmes hun beslissingen maken? Welke onzichtbare verdienmodellen halen we onze stad binnen? En zou dat niet een verdienmodel voor de stadsbewoners moeten zijn?”
Die vragen beantwoordt Janjoost met zijn collega’s bij Studio Wolfpack. “Wolfpack werkt aan near future tactics: gegeven de toekomst die we willen en gegeven cutting edge-ontwikkelingen in innovatieland: wat moeten we de komende paar jaar doen?” Wolfpack omringt zich met pioniers in technologie, design en wetenschap, en biedt haar klanten onderzoek en business development. “We leveren zowel adviezen als nieuwe bedrijfjes op, en alles daartussen.”
Debat en onderzoek
Samen met Livework Studio, hun overburen in Rotterdam, bedacht Wolfpack de innovatiepropositie Humanizing Smart, om debat en onderzoek rondom slimme steden aan te jagen. “Hoe ontwikkelen we slimme oplossingen die de stad daadwerkelijk wil, en waar de stad daadwerkelijk invloed op heeft?” verduidelijkt Erik Roscam Abbing, innovatiedirecteur van Livework Studio.
“Als Livework bedenken wij vernieuwende diensten voor grote bedrijven, door gebruikersanalyses en ontwerpend onderzoek te doen. In tegenstelling tot het centraal stellen van producten of technologie, nemen wij de gebruiker als uitgangspunt. Zo onderzochten wij voor een grote bank hoe de toekomst van huisvesting eruit ziet vanuit het perspectief van de bewoner, en wat de rol van banken in deze toekomst mogelijk zou kunnen zijn. Ook helpen we een grote autofabrikant met de transitie naar leverancier van mobiliteitsdiensten, die voor iedereen toegankelijk zijn.”
In Humanizing Smart bundelen Livework en Wolfpack kracht en kennis. Erik: “Hier is het perspectief van de stadsbewoner het uitgangspunt, met Rotterdam als laboratorium, en door creatieve pioniers en grote bedrijven te verenigen. De agenda voeren we uit samen met de gemeente Rotterdam en diverse bedrijven, ontwerpers, kunstenaars en data-analisten.”
Eigenaarschap
Livework en Wolfpack vinden elkaar in de overtuiging dat technologie en data middelen zijn om een gezonde leefomgeving te bereiken, geen doelen op zich. Erik: “Als je diensten ontwerpt, moet je heel goed weten wat gebruikers willen en welk probleem je aan het oplossen bent. In de smart city gaat het niet alleen om de stad of de gemeente als stakeholder, maar juist ook om de bewoner.”
Janjoost vult aan: “Je kunt van alles doen met sensoren en artificial intelligence. Maar wat zijn de vragen van de stad, waar kan datatechnologie precies bij helpen? Daar begint het mee.”
Regisserende functie
Ontwikkelingen zoals in het Canadese Toronto, waar Google een smart city ontwikkelt, moet je in Nederland niet zomaar willen, vinden de twee. “Je wilt niet één bedrijf of instantie zo’n centrale datapositie geven”, aldus Janjoost.
“Wat ik interessant vind aan de positie van Heijmans is dat je een regisserende functie in projectontwikkeling hebt. Heijmans wil een gezonde leefomgeving maken, en niet datatechnologie pushen. Vanuit die positie begin je met een duidelijke scope en kun op zoek gaan naar de passende slimme oplossingen. Vanuit die positie is het ook logisch om gebruikers voorop te stellen. Ja, er is natuurlijk ruimte voor je eigen smart aanbod, maar als tooling voor je gebruikers.”
Gebruiksfase
Voor ontwikkelaars die zich afvragen wat data-analyse hen oplevert, heeft Erik een duidelijk antwoord: “Stenen stapelen en de sleutel overhandigen werkt niet meer. De gebouwde omgeving wordt steeds meer een levende dienst, in plaats van een passief omhulsel. Je moet er juist in de gebruiksfase zijn om waarde toe te voegen en gebruikers in staat stellen het maximale uit hun leefomgeving te halen. Een gezonde leefomgeving maak je niet alleen met techniek of een bestuurlijke ambitie. De sleutel ligt bij menselijk gedrag. Een gesprek aan de keukentafel is wellicht belangrijker dan je datasets, om echt te begrijpen wat bewoners nodig hebben en ambiëren.”
Om een nieuwe relatie met de stad en het stadsleven aan te gaan, heeft de bouw andere partners nodig, ziet Janjoost. “Dan gaat smart een stapje verder dan technologie en komt er programmering bij kijken. De hotspots die nu het meeste doen voor Rotterdam, zoals het Schieblock, ontwikkelen een scene en lanceren initiatieven in stadslandbouw, ondernemerschap en architectuur.”
Erik adviseert bedrijven om partners te zoeken die aanvullend zijn, maar wel dezelfde visie op de stad hebben. Zo kan er vertrouwen ontstaan. “Geef elkaar houvast bij het innoveren, neem risico’s voor elkaar weg. Positioneer je als Heijmans als betrouwbare partner in het spanningsveld van dataverzameling en ethisch gebruik daarvan. Werk bijvoorbeeld samen met gemeentes, maar ook met buurten, en waar nodig met andere bouwers of projectontwikkelaars. Start pilots en experimenten op, want het gaat om samen doen!”
