Volgens Google vind je de leus ‘Fietsen is gezond’ op 28.300 websites. Bemoedigend veel? Ja, met een kanttekening: op internet heb je geen kruispunten. In Nederland wel. Jaarlijks vinden daar 20.000 ongevallen plaats, waarvan 16.000 met gewonden. Vaak zijn fietsers de klos. Bikescout biedt uitkomst.
Een winteravond, Veenendaal-West. Het kruispunt Brederodelaan/De Monding lijkt een dertien-in-een-dozijn-kruising. Maar schijn bedriegt, weten ze bij 112. Het was een locatie met veel ongevallen en bijna-botsingen. Om het tij te keren, ging de gemeente in 2017 met Heijmans in zee. Dat leidde tot de ingebruikname van Bikescout, een systeem van Heijmans dat de verkeersveiligheid voor met name fietsers vergroot – de meest kwetsbare groep in het verkeer.
Bikescout in een notendop: op een kruispunt scant het systeem de beide rijrichtingen van een fietspad waar voorrang voor geldt. Sensoren registreren de snelheid en positie van al het naderend verkeer op het pad, zoals fietsers, brommers, scootmobiels, voetgangers en joggers. Zodra deze vijf seconden van de oversteekplaats verwijderd zijn, lichten led-lampjes op in de rijbanen die haaks op de oversteekplaats staan. Het knipperende licht accentueert de haaientanden. Zo waarschuwt Bikescout automobilisten voor kruisend langzaam verkeer.
Bermuda
Volgens Harald Kuhn, productmanager Smart Mobility bij Heijmans, vergroot het systeem de veiligheid op met name complexe en onoverzichtelijke kruispunten. “De sterke troeven? In tegenstelling tot soortgelijke systemen houdt Bikescout rekening met de snelheid van fietsers, maar ook met hun verschillen in snelheid. Voor automobilisten is het vaak lastig in te schatten wanneer fietsers op de oversteek aankomen. Met de toename van e-bikes is dat alleen maar problematischer geworden.”
Ook bebouwing, begroeiing of geparkeerde auto’s kunnen van een oversteekplaats ongewild een Bermuda-driehoek maken. Kuhn: “Feitelijk kan een automobilist dankzij Bikescout ‘om de hoek’ kijken. Waar het nodig is, geef je hem extra ogen.” Nog een pluspunt: de attentiewaarde is hoog. “De lichten knipperen alleen wanneer het nodig is. Dat houdt automobilisten veel scherper dan constante lichtsignalering. Die lokt gewenning uit, vooral als ze vaak over het kruispunt komen.”
Uitkijktoren
Ooit waren Nederlanders dol op verkeersprogramma’s. ‘Blik op de weg’ van de AVRO trok gemiddeld 1,7 miljoen kijkers; ‘Overtreders’ (SBS6) ruim 900.000. Beide zijn van tv verdwenen, maar dat vindt het echtpaar Van de Bovenkamp geen ramp. Vanuit hun huiskamer zagen ze al genoeg onthutsende taferelen. Ze wonen naast het eerdergenoemde kruispunt in Veenendaal. Janny (78) wijst naar de zitbank.
“Onze uitkijktoren”, zegt ze lachend. “In die 21 jaar dat we hier wonen, hebben we al heel wat mensen door de lucht zien vliegen. Gelukkig geen dodelijke slachtoffers, wel verschillende ernstig ongevallen. Er heeft hier ook weleens een aangereden fietser op de bank gelegen, in afwachting van de ambulance.”
Echtgenoot Nico (81) schrijft verkeersongevallen met name toe aan het gebruik van mobiele telefoons en groeiende mobiliteit. “Hoe drukker het verkeer, des te meer sluiproutes. Dit is er ook eentje. De A12 ligt vlakbij.”
Sinds juni 2017 is het aantal schietgebedjes in Huize Van de Bovenkamp drastisch verminderd. Na de ingebruikname van Bikescout op het kruispunt hebben zich geen ongevallen meer voorgedaan. “De tijd dat ik met angst in mijn keel zat, is voorbij”, zegt Janny. Of ze zelf ook fietsen? Ja, zo’n 150 kilometer in de maand. Met e-bikes, maar niet te hard. Te gevaarlijk, zien ze in de praktijk.
Ongevallen
Die waarneming snijdt hout. Volgens cijfers van politie en verzekeraars kregen 341 e-bikers in de eerste vijf maanden van 2018 een ongeval. Dat is een ruim een kwart meer dan in dezelfde periode in 2017. De fietsenbranche blijft vrolijk een tandje bij zetten: in 2017 verkocht zij 294.000 elektrische fietsen; in 2018 ging het om 410.000 nieuwe exemplaren. Opmerkelijk: elektrische fietsen worden vaak vanaf de zijkant aangereden. Dat kan erop wijzen dat automobilisten de snelheid verkeerd inschatten.
De dubbele vergrijzing van Nederland vergroot de kans op ongevallen. Het percentage verkeersdeelnemers boven de 65 blijft stijgen. Veel senioren gaan of blijven fietsen. Hun zintuiglijke vermogens en reactiesnelheid zijn echter minder goed. Dat kan letterlijk botsen met drie ontwikkelingen: toenemende verkeersintensiteit en de opmars van enerzijds snelle e-bikes en speed-pedalecs en anderzijds elektrische auto’s die je amper hoort.
In 2018 turfde Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid 678 doden in het Nederlandse verkeer, onder wie 228 fietsers. Dat is een derde. Verhoudingsgewijs zijn veel verkeersdoden zeventigplusser.
Veel ongevallen doen zich op kruispunten voor: jaarlijks zo’n 20.000, waarvan 16.000 met gewonden. Dat leert analyse van het bestand geregistreerde ongevallen Nederland van Rijkswaterstaat over de periode 2016-2018. In dat tijdvak steeg het aantal dodelijke kruispuntslachtoffers van 147 naar 172. Vooral fietsers zijn het haasje.
In dat besef gaat de gemeente Veenendaal in 2020 nog twee kruispunten van Bikescout voorzien. Ook elders gooit Heijmans hoge ogen met dit oversteeksysteem. Bikescout vind je inmiddels onder andere op kruispunten in Westland, Apeldoorn, Leidschendam, Beerse (België) en Eindhoven. Op één druk kruispunt, dat in laatstgenoemde stad met Bikescout is uitgerust, daalde het aantal geregistreerde ongevallen van vijftien in 2015 – waarvan sommige met ernstig letsel – naar nul vanaf 2017. Nog altijd staat de teller op nul.
Maantje
Kwart over zes ’s avonds. Aan de hemel boven kruispunt Brederodelaan/De Monding in Veenendaal staat inmiddels een waterig maantje. Op een fiets nadert een vrouw met een duopassagier. Ze mindert vaart, versnelt weer – tempoverandering die Bikescout detecteert. Enkele seconden later knippert de led-verlichting in het asfalt. Een blauwe Renault Twingo die – eufemistisch geformuleerd – niet met een slakkengang nadert, stopt tijdig. Op de vluchtheuvel vertelt de fietster dat ze de nieuwe situatie een verbetering vindt.
Anneke van Langerak (50) uit Veenendaal: “Mijn zoon Harm zit hier vlakbij op een zorgboerderij. Halen, brengen: bij elkaar fiets ik toch wel zo’n driehonderd kilometer per maand. Ik let altijd op. Maar dan kan nog kan het fout gaan.” Ze wijst naar de led-lampjes die weer knipperen en de nadering van een jogger markeren: “Dit is toch wel stukken veiliger zo.”
Naast gemeenten en provincies – onder meer Zuid-Holland – zien ook verzekeraars de zegeningen van Bikescout. In 2019 liet Centraal Beheer Achmea de in-/uitrit van haar eigen kantoor in Apeldoorn van een Bikescout voorzien. In Tilburg past Interpolis het systeem toe bij de uitrit van haar parkeergarage aan de drukke Spoorlaan.
Zowel fietsers als automobilisten waarderen Bikescout. Dat leren gebruikersonderzoeken uit 2018 die in Veenendaal en – in samenwerking met TU/e – in Eindhoven zijn uitgevoerd. Nagenoeg eensluidend stellen fietsers en automobilisten dat Bikescout de oversteek en de voorrangssituatie veel duidelijker maakt en dat fietsers beter zichtbaar zijn.
Wat doet de Bikescout voor fietsveiligheid?
Geen circus
In 2019 deed landelijk kennisplatform CROW onderzoek naar gedrag en veiligheid op kruispunten in Nederland waar fietsers voorrang hebben. Op tien kruispunten, waaronder dat in Veenendaal, zijn data met behulp van camera-observatie verzameld. Nog eens 105 kruispunten zijn anderszins geanalyseerd. Begin 2020 zullen het rapport en de aanbevelingen verschijnen.
Robert Hulshof, projectmanager Verkeer & Veiligheid, houdt zijn kruit nog droog. Wel stelt hij: “Een toevoeging aan een kruispunt die de attentie vergroot, is een goede toevoeging. Onder een conditie: het moet geen circusattractie met toeters en bellen zijn. Maar dat is Bikescout niet.”
Terug naar Veenendaal, half zeven. Een jonge vrouw steekt het kruispunt over. Een naderende Volvo en Volkswagen stoppen tijdig. Ook al fietst ze zonder verlichting, toch hebben de automobilisten haar dankzij Bikescout opgemerkt. Activiteitenbegeleidster Japke Commelin (24) uit Ede lacht verontschuldigend: “Sorry hoor, dit is de fiets van m’n zus. Ik wist niet dat haar licht kapot was.” Elke dag rijdt ze minstens 24 kilometer. Altijd waakzaam: “M’n vertrouwen in andere verkeersdeelnemers is nogal beschadigd. Chauffeurs hebben je niet altijd in de gaten. Maar hier durf ik rustig over te steken.”
